Kamus-ı Muhit - الله maddesi

اَللَّهُّ [el-lehh] (lâm’ın fethi ve hâ’nın teşdîdiyle) Saçı perdâht ile endâm verip hoş-nümâ eylemek maʹnâsınadır; yukâlu: لَهَّ الشَّعْرُ لَهًّا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ إِذَا رَقَّقَهُ وَحَسَّنَهُ

Vankulu Lugatı - الله maddesi

الله [Allâh] (fethateynle ve lâm’ın teşdîdiyle ve meddiyle ki) İsm-i zât-ı müstecmiʹ-i cemîʹ-i sıfâttır. Aslı zikr olunan lafzdan me΄hûzdur ki bu aslında إِلَاهٌ idi فِعَالٌ [fiʹâl] vezni üzere kesr-i fâ’yla, مَفْعُولٌ [mefʹûl] maʹnâsına, pes إِلَاهٌ [ilâh] مَأْلُوهٌ [me΄lûh] maʹnâsına olur ki مَعْبُودٌ [maʹbûd] demek olur, إِمَامٌ [imâm] gibi مُؤْتَمٌّ بِهِ [mu΄temmun bih] maʹnâsınadır. Vaktâ ki إِلَاهٌ [ilâh]ın üzerine elif lâm dâhil oldu, hemze hazf olundu, kesret-i istiʹmâlden ötürü. Ve eger elif lâm hemzeden ʹıvaz olaydı, muʹavvaz ʹanhu ile cemʹ olmazdı, hâlâ ki اَلْإِلَهُ derler. Ve hemze hâlet-i nidâda hemze-i katʹ kılındı, elif lâm lâzım kılındığından ötürü, tefḣîmen li-hâze’l-ismi. Ve Cevherî eydür: Ben Ebâ ʹAlî-i Naḩvî’yi işittim ki elif lâm hemzeden ʹıvazdır der idi. Ve ʹıvaz olduğuna hemzenin hâlet-i kasemde ve hâlet-i nidâda hemze-i katʹ olduğu delâlet eder, nitekim أَفَأَللهِ لَيَفْعَلَنَّ ve يَا أَللهُ اغْفِرْ لِي derler ve eger ʹıvaz olmasa elif lâm hâlet-i nidâda sâbit olmazdı, hâze’l-ismin gayrında sâbit olmadığı gibi. Ve hemzenin hemze-i katʹ olması kelimeye lâzım olduğuna binâ΄en değildir. Ve eger ona binâ΄en olsa اَلَّذِي ve اَلَّتِي kelimelerinde dahi hemze hemze-i katʹ olmak lâzım olurdu. Ve bunun hemze-i katʹ olması hemze-i meftûha olduğundan ötürü değildir, zîra ondan ötürü olsa أَيْمُ اللهِ de ve أَيْمُنُ اللهِ de dahi hemze-i katʹ olurdu ve kesret-i istiʹmâlden ötürü dahi değildir, eger kesret-i istiʹmâlden ötürü olsa sâ΄ir kesîrü’l-istiʹmâl olan kelimelerde dahi olurdu. Pes maʹlûm oldu ki mezbûrun hemzesi hemze-i katʹ olması mezbûra mahsûs bir hâletten ötürüdür ki o ibtidâ-yı kelime olan harf-i mahzûftan ʹıvaz olmasıdır der idi. Ve Sîbevehyi الله kelimesinin aslı لَاهٌ olmasın câ΄iz görmüştü, nitekim fasl-ı lâm’da gelir inşâallâhu taʹâlâ.