Kamus-ı Muhit - القريش maddesi

اَلْقَرِيشُ [el-ḵarîş] (أَمِيرٌ [emîr] vezninde) Şedîd maʹnâsınadır; yukâlu. جَمَلٌ قَرِيشٌ أَيْ شَدِيدٌ

اَلْقُرَيْشُ [el-Ḵureyş] (musaggar bünyesiyle) Maʹrûf kabîlenin ismidir ki pederleri Naḋr b. Kinâne b. Ḣuzeyme b. Mudrike b. İlyâs b. Muḋar’dır. Bâʹis-i tesmiyesinde ihtilâf olunmuştur. Baʹzılar ʹindinde ticâret için etrâf-ı bilâda perâkende olduktan sonra Ḩarem-i şerîfe gelip مُتَقَرِّشٌ [muteḵarriş] yaʹnî müctemiʹ oldukları için tesmiye olundu. Ve ʹinde’l-baʹz kesb için satılık metâʹ iştirâ edip mevsimde huccâca beyʹ eder oldukları sebeb-i tesmiyedir; أَخْذُ الشَّيْءِ أَوَّلاً فَأوَّلاً Yâhûd iktisâb maʹnâsından me΄hûzdur. ʹAlâ-kavlin bir gün Naḋr b. Kinâne câmesine bürünüp dertop oturur iken nâs görüp تَقَرَّشَ النَّضْرُ يَعْنِي تَجَمَّعَ demeleriyle lafz-ı mezbûrdan lakab-ı mezkûr ahz olundu. Yâhûd merkûm Naḋr be-gâyet yavuz ve şedîd olmakla bir gün şiddetle kavmine geldikde كَأَنَّهُ جَمَلٌ قَرِيشٌ أَيْ شَدِيدٌ demeleriyle lakab-ı mezbûr ondan ahz olundu. Yâhûd Ḵuṡay b. Kilâb’a قُرَشِيٌّ [ḵureşiyy] ıtlâk olunur idi, halkı cemʹ eylediği için, baʹdehu nesline de Ḵureyş ıtlâk olundu. Yâhûd kabîle-i mezbûre halkı dâ΄imâ nâsın havâyicini teftîş edip kazâ-yı âmâl eder olduklarından lakab-ı merkûmla mülakkab oldular. Buna göre medânis-i umûrdan tenezzüh maʹnâsına olan تَقَرُّشٌ [teḵarruş]tan me΄hûzdur ki mürû΄etsizlik eylemeyip halkın ihtiyâcını defʹ eylemekten ʹibârettir. Yâhûd قِرْشٌ [ḵirş] dedikleri deryâ cânverinin musaggarı olan قُرَيْشٌ [ḵureyş] ile tesmiye olundular. Yâhûd Ḵureyş b. Yeḣled b. Ġâlib b. Fihr ismiyle tesmiye olundular. Mezbûr bâr-hâne sâhibi bir kimse olmakla ticâretten bâr-hânesi gelip gittikte قَدِمَتْ عِيرُ قُرَيْشٍ وَخَرَجَتْ عِيرُ قُرَيْشٍ derler idi. Ve قُرَيْشٌ [Ḵureyş]in nisbetinde قُرَشِيٌّ [Ḵureşiyy] denir ḵâf’ın zammı ve râ’nın fethiyle ve قُرَيْشِيٌّ [Ḵureyşiyy] denir yâ-yı tasgîrin tasrîhiyle.

Vankulu Lugatı - القريش maddesi

اَلْقُرَيْشُ [el-Ḵureyş] (ḵâf’ın zammı ve râ’nın fethiyle) Bir kabîlenin ismidir ki babaları Naḋr b. Kinâne b. Ḣuzeyme b. Mudrike b. İlyâs b. Muḋar’dır. Her kimse ki Naḋr veledinden oldu o Ḵureyş’tir. Ve her kimse ki Kinâne’nin ve Kinâne mâ-fevkinin veledi ola, o Ḵureşî olmaz. Ve eger قُرَيْشٌ [Ḵureyş]le حَيٌّ [ḩayy] maʹnâsın dilersen munsarıf kılarsın. Ve eger قَبِيلَةٌ [ḵabilet] dilersen lâ-yansarıf kılarsın. Ve قُرَيْشٌ [vureyş]e قُرَيْشٌ [Ḵureyş] dedikleri maʹnâ-yı iktisâb ve ictimâʹ bulunduğuna binâ΄endir.