اَلْمُقَاوِسُ [el-muḵâvis] (مُعَارِضٌ [muʹâriḋ] vezninde) ve
اَلْقَيَّاسُ [el-ḵayyâs] (كَتَّانٌ [kettân] vezninde) Meydânda yarış atlarını koşuya salıvermeğe mü΄ekkel olan adama denir ki tertîb ve tesviye edip irsâline izn ve işâret eder.
اَلْقَيْسُ [el-ḵays] (ḵâf’ın fethi ve yâ’nın sükûnuyla) ve
اَلْقِيَاسُ [el-ḵiyâs] (كِتَابٌ [kitâb] vezninde) Bir nesneyi misâli olan nesneye takdîr edip uydurmak maʹnâsınadır; yukâlu: قَاسَ الشَّيْءَ بِغَيْرِهِ وَعَلَى غَيْرِهِ يَقِيسُهُ قَيْسًا وَقِيَاسًا إِذَا قَدَّرَهُ عَلَى مِثَالِهِ Ve
قَيْسٌ [Ḵays] Elkâb ve esmâdandır.
اَلْأَقْوَاسُ [el-aḵvâs] (hemzenin fethiyle) ve
اَلْقِيَاسُ [el-ḵiyâs] (ḵâf’ın kesriyle) Kezâlik قَوْسٌ [ḵavs]in cemʹleridir. Ve قِيَاسٌ [kiyâs] takdîr maʹnâsına da gelir; yukâlu: قُسْتُ قِيَاسًا وَقَايَسْتُ مُقَايَسَةً وَقِيَاسًا Ve قِسِيٌّ [ḵisiyy]in aslı قُؤُوسٌ [ḵu΄ûs] idi, zîrâ bu فُعْلُولٌ [fuʹlûl]dur. Pes lâmü’l-fiʹli takdîm edip قُسُوٌّ [ḵusuvv] dediler فُلُوعٌ [fulûʹ] vezni üzere. Ondan sonra vâv’ı yâ’ya kalb edip ḵâf’ı meksûr ettiler, عِصِيٌّ [ʹiṡiyy] kelimesinin ʹayn’ın meksûr ettikleri gibi, pes قِسِيٌّ [ḵisiyy] oldu فِلِيعٌ [filîʹ] vezni üzere. O zevât-ı selâseden idi sonra zevât-ı erbaʹadan oldu, yaʹnî kalb ve idgâmla harf-i aslî mesâbesinde olmağın rubâʹî menzilesinde oldu.
Sitemizde detaylı hızlı ve kolay arama ekranı