Kamus-ı Muhit - خوارج maddesi

اَلْخَوَارِجُ [el-ḣavâric] خَارِجَةٌ [ḣâricet]in cemʹidir ki çıkıcı ve çıkmak şânından olan nesnedir; te΄nîsi mevsûf iʹtibârıyladır. Bu maʹnâdandır ki ʹArablar bir tâze civânın zâtında merkûz olan mâye-i necâbeti ve vâye-i rüşd ü reviyyeti zuhûr edip ʹâkılâne re΄y ve tedbîre ve retk u fetk-ı umûra şürûʹ ve ibtidâr eyledikte خَرَجَتْ خَوَارِجُهُ derler, ظَهَرَتْ نَجَابَتُهُ وَتَوَجَّهَ لإِبْرَامِ اْلأُمُورِ maʹnâsına ve cemʹiyyeti hasâ΄il ve efʹâl ve âsâr iʹtibârıyladır. Ve ʹArablar, kısrak at ve câriye ve kancık eşek makûlesi mâla خَوَارِجُ الْمَالِ [ḣavâricu’l-mâl] ıtlâk ederler, beyʹ ve istiʹmâl eylememeleriyle, gûyâ ki mülk ve mâllarından hâric ʹadd ve iʹtibâr ederler. Ve

خَوَارِجُ [Ḣavâric] Ehl-i ehvâ΄ ve bidʹatten kavm-i maʹrûftur ki nâstan yaʹnî cemâʹat-i müslimînden hurûc eylediler. Mezheb cihetinde kendilerine mahsûs makâle-i hezeyân-âmîzleri vardır. Maʹlûm ola ki üzerine cemâʹat ittifâk ettikleri imâm-ı hakkın üzerine hurûc eden kimseye خَارِجِيٌّ [ḣâriciyy] derler, gerek o hurûc sahâbe vaktinde ve gerek tâbiʹîn zamânında ve gerek her vaktte olsun. Ve o tâ΄ifeye خَارِجَةٌ [ḣâricet] ve tavâ΄ifine خَوَارِجُ [ḣavâric] ıtlâk olunur. Ve onlar yedi fırkadır: Fırka-i ûlâ مُحَكِّمَةٌ [Muḩakkimet]tir ki vakt-i tahkîmde İmâm ʹAlî kerremallâhu vechehu üzere hurûc eylediler. Ve fırka-i sâniye بَيْهَسِيَّةٌ [Beyhesiyyet]tir ki Beyhes b. el-Heyṡam ve tevâbiʹidir. Ḩaccâc onun dest ve pâlarını katʹ ve katl eylemiştir, bu husûsta ʹadli vâkiʹ olmuştur. Fırka-i sâlise أَزَارِقَةُ [Ezâriḵat]tır. Ve bunlar Nâfiʹ b. el-Ezraḵ nâm şahsın etbâʹıdır. Fırka-i râbiʹa نَجَدَاتٌ [Necedât]tır ki Necdet b. ʹÂmir el-Ḩanefî tevâbiʹidir. Ve bunların baʹzına عَاذِرِيَّةٌ [ʹžiriyyet] ıtlâk ederler ki fürûʹun cehâletinde nâsı maʹzûr ʹadd ederler. Fırka-i hâmise أَصْفَرِيَّةٌ [Aṡferiyyet]tir ki Ziyâd b. el-Aṡfer etbâʹıdır. Fırka-i sâdise إِبَاضِيَّةٌ [İbâḋiyyet]tir ki ʹAbdullâh b. İbâḋ etbâʹıdır. Fırka-i sâbiʹa عَجَارِدَةٌ [ʹAcâridet]tir ki ʹAbdulkerîm b. ʹAcred tevâbiʹidir. Ve bunlardan her biri niçe fırkaya münşaʹib olmuşlardır. Tafsîli Milel ve Niḩal nâm kitâbda meşrûhtur.