Kamus-ı Muhit - خروج maddesi

اَلْخَرُوجُ [el-ḣarûc] (صَبُورٌ [ṡabûr] vezninde) Şol ata ıtlâk olunur ki boynu uzun olmakla dâ΄imâ boynunu kuvvetle gerip uzatarak dizgine sürmekle dizgini fersûde ve muzmahil eder olur. Bu takrîble dâ΄imâ dizginden hurûcu bâʹis-i tesmiyedir. Ve

خَرُوجٌ [ḣarûc] Dâ΄imâ sâ΄ir develerden başkaca alarga mahalde çöküp yatar olan nâkaya ıtlâk olunur. Cemʹi خُرُجٌ [ḣuruc] gelir (zammeteynle) ve bu faʹûl bi-maʹnâ fâʹil olmakla tezkîri ve te΄nîsi müsâvîdir.

Mü΄ellifin Baṡâ΄ir’de beyânına göre خُرُوجٌ [ḣurûc] ki بُرُوزٌ [burûz] maʹnâsınadır, gerek hâric olan makarrından ve gerek hâlinden olsun, ve makarrı dahi gerek dâr ve belde ve gerek sevb olsun ve hâli dahi gerek fi-nefsihi ve gerek fî-esbâbihi’l-hârice hâli olsun. Ve إِخْرَاجٌ [iḣrâc] ki taşra çıkarmak maʹnâsınadır, ekserî cevâhir ve aʹyânda müstaʹmeldir, ke-kavlihi taʹâlâ: ﴿إِنَّكُمْ مُخْرَجُونَ﴾ Ve tekvîn mevkiʹinde istiʹmâl olunur ki sıfat-ı fiʹliyyedir, ke-kavlihi taʹâlâ: ﴿فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْ نَبَاتٍ شَتَّى﴾ Ve تَخْرِيجٌ [taḣrîc] ki تَفْعِيلٌ [tefʹîl]dir, ekserî ʹulûm ve sınaʹâtta müstaʹmeldir. Ve خَرْجٌ [ḣarc] ve خَرَاجٌ [ḣarâc] ki ثَلْجٌ [šamp;elc] ve سَحَابٌ [seḩâb] veznindedir, galle-i arzdan ve istiglâl olunan ʹabd ve gulâm gallesinden hâric ve hâsıl olan nesneye denir ki خَارِجٌ [ḣâric] ismiyle tesmiye olunmuştur, baʹdehu arz-ı harâciyye üzere darb olunan darîbede yaʹnî resm-i zemînde gâlib olmuştur. Bu münâsebetle ehl-i zimmet rü΄ûsuna vazʹ olunan cizyeye dahi ıtlâk olunmuştur; fe-yukâlu: أَدَّى خَرَاجَ أَرْضِهِ وَأَدَّى أَهْلُ الذِّمَّةِ خَرَاجَ رَأْسِهِ İntehâ. Ve

خُرُوجٌ [ḣurûc] Yevm-i kıyâmetin ismidir ki murâd يَوْمُ الْخُرُوجِ [yevmu’l-ḣurûc] olacaktır, ke-mâ kâle’l-Beyḋâvî fî tefsîri kavlihi taʹâlâ: ﴿ذَلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ﴾ أَيْ مِنَ الْقُبُورِ وَهُوَ مِنْ أَسْمَاءِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَقَدْ يُقَالُ لِلْعِيدِ Ve

خُرُوجٌ [ḣurûc] Şiʹrde yaʹnî ʹarûziyyûn ıstılâhında sıladan sonra melfûz olan elif harfine ıtlâk olunur, meselâ: “عَفَتِ الدِّيَارُ مَحَلُّهَا فَمُقَامُهَا” mısrâʹında kâfiye mîm ve sıla hâ΄ ve hurûc eliftir, zîrâ revî harflerinden onunla hurûc olunur. Ve ʹinde’l-Aḣfeş خُرُوجٌ [ḣurûc] hurûf-ı lînedir ki vâv ve yâ΄ ve eliftir.