Kamus-ı Muhit - ذكر maddesi

اَلذَّكَرُ [ež-žeker] (fethateynle) Erkeğe denir ki أُنْثَى [unšamp;â] mukâbilidir, Fâriside ner denir. Cemʹi ذُكُورٌ [žukûr] ve ذُكُورَةٌ [žukûret] gelir žâl’ların zammıyla ve ذِكَارٌ [žikâr] ve ذِكَارَةٌ [žikâret] gelir žâl’ların kesriyle ve ذُكْرَانٌ [žukrân] gelir žâl’ın zammıyla ve ذِكَرَةٌ [žikeret] gelir, عِنَبَةٌ [ʹinebet] vezninde. Ve

ذَكَرٌ [žeker] Âlet-i tenâsüle ıtlâk olunur ki kıvâm-ı ذُكُورَةٌ [žukûret]tir. Cemʹi ذُكُورٌ [žukûr] gelir ve مَذَاكِيرُ [mežâkîr] gelir gayr-i kıyâs üzere. Ve

ذَكَرٌ [žeker] Demirin pek أَيْبَسُ [eybes] ve أَجْوَدُ [ecved]ine denir ki erkek demir ve çelik ve Dimaşḵî taʹbîr olunur, Fârisîde pûlâd ve muʹarrebinde فُولاَذٌ [fûlâž] derler.

Mü΄ellifn Baṡâ΄ir’de beyânına göre ذِكْرٌ [žikr] mâddesiyle baʹzen şol hey΄et-i nefsiyye murâd olur ki onunla insân kesb eylediği maʹrifeti hıfz eylemek mümkin olur. Pes bu maʹnâda حِفْظٌ [ḩifż] ile mürâdiftir, lâkin حِفْظٌ [ḩifż] kalbde ihrâzı ve ذِكْرٌ [žikr] istihzârı iʹtibârıyladır. Ve baʹzen bir şey΄in kalbe yâhûd kavl ve lisâna hâzır olmasına ıtlâk olunur. Bu cihetle ذِكْرٌ [žikr] ikidir: biri ذِكْرٌ بِالْقَلْبِ [žikr bi’l-ḵalb] ve birisi ذِكْرٌ بِاللِّسَانِ [žikr bi’l-lisân]dır derler. Ve her biri iki gûnedir: ذِكْرٌ عَنْ نِسْيَانٍ [žikr ʹan-nisyân] ve ذِكْرٌ عَنْ لاَ نِسْيَانٍ [žikr ʹan lâ nisyân]dır ki idâme-i hıfz u ezberden ʹibârettir. Ve ذِكْرٌ بِاللِّسَانِ [žikr bi’l-lisân] Türkîde anmak ve yâd eylemek ile taʹbîr olunur. Ve mecâzen sît ve şöhret ve şeref ve şânda istiʹmâl olunur. Ve ذِكْرَى [žikrâ] dahi masdar ve ism dahi olur ve bu ذِكْرٌ [žikr]den eblagdır ki kesret-i zikr maʹnâsınadır. İntehâ. Ve

ذِكْرٌ [žikr] Lisâna cârî olan şey΄e denir.

Vankulu Lugatı - ذكر maddesi

ذَكَرٌ [žeker] (fethateynle) مُؤَنَّثٌ [mu΄ennešamp;]in mukâbilidir, erkek maʹnâsına.

اَلذِّكْرَةُ [ež-žikret] (žâl’ın kesriyle ve kâf’ın sükûnuyla) Kezâlik نِسْيَانٌ [nisyân]ın mukâbilidir. Ve

ذِكْرٌ [žikr] Sît ve sadâya ve medh ve senâya dahi derler. Kâlallâhu taʹâlâ: ﴿ص وَالْقُرْآنِ ذِي الذِّكْرِ﴾ (ص، 1) أَيِ الشَّرَفِ تَقُولُ ذَكَرْتُهُ ذِكْرَى مَمْنُوعًا عَنِ الصَّرْفِ Ve

ذِكْرَةٌ [žikret] Gâh olur müzekker maʹnâsına gelir; tekûlu: كَمِ الذِّكْرَةُ مِنْ وَلَدِكَ أَيِ الذُّكُورُ