Kamus-ı Muhit - الذي maddesi

اَلَّذِي [elležî] (lâm’ın fethi ve žâl-ı muʹcemenin kesriyle) İsm-i mevsûldür, kendisiyle maʹârifî cümleler ile sıfatlamağa tevassul olunmak için masûg ve mevzûʹdur, sılasız tamâm olmaz. Ve bunda beş lügat dahi vardır:

Vankulu Lugatı - الذي maddesi

اَلَّذِي [elležî] (elifin fethi ve lâm’ın fethi ve teşdîdi ve žâl’ın kesri ve meddiyle) Bir ism-i mübhemdir ki müzekkerden ʹibârettir, mebnî ve maʹrifedir, sılasız tamâm olmaz. Ve bunun aslı لَذِي dir üzerine elif lâm dâhil olmuştur, bir haysiyyetle ki infikâkı câ΄iz değildir. Ve bunda dört lügat vardır: Biri zikr olunan ve biri dahi اَللَّذِ elifin ve lâm’ın fethi ve teşdîdi ve žâl’ın kesr üzere binâsı ile zikr olunan maʹnâya ve biri dahi اَللَّذْ zikr olunan vezn üzere ve žâl’ın sükûnuyla ve biri dahi اَلَّذِيُّ zikr olunan vezn üzere ve yâ’nın zammı ve teşdîdiyle.Ve bunun tesniyesinde üç lügat vardır: Biri اَللَّذَانِ hemzenin fethi ve lâm’ın fethi ve teşdîdi ve nûn’un kesriyle ricâlden iki kimseden ʹibârettir, biri dahi اَللَّذَا vezn-i mezbûr üzere nûn’un hazfiyle zikr olunan maʹnâya ve biri dahi اَللَّذَانِّ vezni mezbûr üzere ve âhirinde nûn’un kesri ve teşdîdiyle kezâlik zikr olunan maʹnâya.Ve bunun cemʹinde iki lügat vardır:اَلَّذِينَ [elležîne] hemzenin fethi ve lâm’ın fethi ve teşdîdi ve žâl’ın kesri ve nûn’un fethiyle cemâʹat-i zükûrdan ʹibârettir, hâlet-i refʹinde ve nasbında ve cerrinde اَلَّذِينَ derler ve biri dahi اَلَّذِي vezn-i mezbûr üzere âhirinde nûn’un hazfiyle.Ve ʹArab tâ΄ifesinden baʹzı kimse dahi اَلَّذُونَ derler hâlet-i refʹinde.Ve baʹzılar şöyle zuʹm ederler ki اَلَّذِي aslında ذَا ola zîrâ مَاذَا رَأَيْتَ derler مَا الَّذِي رَأَيْتَ maʹnâsına. Cevherî eydür: Bu kavl baʹîddir, zîrâ kelime-i sülâsînin aslı harf-i vâhid olmak câ΄iz değildir, ʹibâret-i Cevherî’de’vâkiʹ olan budur, lâkin ذَا kelimesi harf-i vâhid iʹtibâr olunmak elif fethadan mütevellid olduğuna binâ΄endir, pes لَذِي sülâsî olduğunda kelâm olur zîrâ yâ dahi kesrden mütevelliddir, meger ki aslı sâbit ola.