Kamus-ı Muhit - رب maddesi

Mü΄ellif Baṡâ΄ir’de bu resme beyân eylemiştir ki رَبٌّ [rabb] kelimesi fi’l-asl masdardır, beslemek ve perverde eylemek maʹnâsına; baʹdehu ondan mübâlagaya mebnî ism-i fâʹil istiʹâre olunmuştur ki besleyici perverdigâr maʹnâsına olur ve muʹarref bi’l-lâm olarak hemân perverdigâr-ı ʹâlem ve mütekeffil-i mesâlih-i ʹâmme-i ümem olan zât-ı ecell ü aʹzama ıtlâk olunur. Kezâlik izâfetle de ıtlâk olunur, رَبُّ الْعَالَمِينَ gibi. Ve mâ-sivâya hemân izâfetle ıtlâk olunmaz. İntehâ. Ve

رَبٌّ [rabb] Muzâf olduğu şey΄in mâlik ve müstehakkına yâhûd hudâvend ve sâhibine ıtlâk olunur; yukâlu: رَبُّ الشَّيْءِ أَيْ مَالِكُهُ وَمُسْتَحَقُّهُ أَوْ صَاحِبُهُ Cemʹi أَرْبَابٌ [erbâb] gelir ve رُبُوبٌ [rubûb] gelir râ’nın zammıyla ve gâhca رَبٌّ [rabb] kelimesinin bâ-i sâniyesi tahfîf için yâ-yı tahtiyyeye ibdâl olunur; yukâlu: لاَ وَرَبْيِكَ أَيْ لاَ وَرَبِّكَ Yaʹnî “Rabbin hakkı için öyle değildir yâhûd öyle etmem.”

اَلرُّبَّى [er-rubbâ] (حُبْلَى [ḩublâ] vezninde) Henüz doğurmuş olan koyuna denir. Ve kuzusu helâk olmuş koyuna denir. Ve doğurması pek karîb olan koyuna denir. Şârih der ki ʹinde’l-baʹz doğurmasına iki ay kalarak ıtlâk olunur. Ve

رُبَّى [rubbâ] İhsân ve niʹmet maʹnâsınadır. Ve hâcet ve zarûret maʹnâsınadır. Ve metîn ve muhkem olan düğüme denir. Cemʹi رُبَابٌ [rubâb] gelir zamm-ı râ ile şuzûz üzere, zîrâ cumûʹ sîgasında fuʹâl vezni nâdirdir, رُخَالٌ [ruḣâl] kelimesi dahi bunun gibidir. Ve رُبَّى [rubbâ] kelimesinin maʹânî-i mezbûreden masdarı رِبَابٌ [ribâb]dır, كِتَابٌ [kitâb] vezninde. Ve

رُبَّى [rubbâ] ve

رُبٌّ [rubb] Cemîʹan cumâde’l-ûlâ ayının ism-i kadîmidir, niteki رُبَّى[rubbâ]ve رُبَّةٌ [rubbet] cemîʹan cumâde’l-âhirenin ismidir.

رُبَّ [rubbe] (râ’nın zammı ve bâ-yı müşeddedenin feth üzere binâsıyla) Harf-i cerdir, nekreden gayrıya dâhil olmaz. Ve ʹinde’l-baʹz ismdir ki Kûfiyyûn mezhebidir. Ve ʹalâ-re΄yin kelime-i taklîldir dâ΄imâ. Ve ʹalâ-kavlin kelime-i teksîrdir dâ΄imâ. Ve ʹinde’l-baʹz taklîl ve teksîrde delâlet eder. Ve baʹzılar dedi ki hemân mübâhat ve iftihâr mevkiʹinde teksîre dâll olur. Ve ʹalâ-re΄yin taklîl ve teksîrden birine mevzûʹ değildir, belki taklîl ve teksîr siyâk-ı kelâmdan müstefâd olur. Ve işbu رُبَّ [rubbe] kelimesi lügât-ı ʹadîdeyi müştemildir. Müşedded ve muhaffef olur. Ve رُبَّتَ [rubbete] denir, tâ’yla ve رُبَّمَا [rubbemâ] ve رُبَّتَمَا [rubbetemâ] denir, مَا [mâ] ilhâkıyla ki duhûl-ı fiʹle vesîle olur. Ve bunlar müşedded ve muhaffef olur. Ve râ’ların fethiyle رَبَّ [rabbe] ve رَبَّتَ [rabbete] ve رَبَّمَا [rabbemâ] ve رَبَّتَمَا [rabbetemâ] denir, teşdîd ve tahfîfle. Ve رُبُ [rubu] denir, râ’nın ve bâ-yı muhaffefenin zammıyla ve رُبْ [rub] denir, مُذْ [muž] gibi.

Vankulu Lugatı - رب maddesi

اَلرَّبُّ [er-rabb] (râ’nın fethiyle) Her şey΄in mâlikine رَبٌّ [rabb] derler. Ve

رَبٌّ [Rabb] Bârî taʹâlânın esmâ-i şerîfesinden bir ismidir, gayra ıtlâk olunmaz, illâ izâfetle. Ve zamân-ı câhiliyyette meliklerine رَبٌّ [rabb] derlerdi. Ve

رَبٌّ [rabb] Ululanmağa dahi derler; yukâlu: رَبَبْتُ الْقَوْمَ أَيْ كُنْتُ سَيِّدَهُمْ ve minhu kavlu Ṡafvân: لَأَنْ يَرُبَّنِي رَجُلٌ مِنْ قُرَيْشٍ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ يَرُبَّنِي رَجُلٌ مِنْ هَوَازِنَ Ve هَوَازِنُ [Hevâzin] bir kabîlenin ismidir. Ve ıslâh etmek maʹnâsına dahi gelir; yukâlu: رَبَّ الضَّيْعَةَ أَيْ أَصْلَحَهَا Ve beslemek maʹnâsına da ıtlâk olunur; yukâlu: رَبَّ فُلَانٌ وَلَدَهُ مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ أَيْ رَبَّاهُ

رُبَّ [rubbe] Harf-i cerrdir, nekireden gayrıya dâhil olmaz, gâh müşedded ve gâh muhaffef gelir. Ve gâh olur âhirine tâ dâhil olur; yukâlu: رُبَّتَ رَجُلٍ Ve gâh olur مَا dâhil olur, tâ ki fiʹle duhûlüne vesîle ola; ke-kavlihi taʹâlâ: ﴿رُبَمَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا﴾ (الحجر 2) Ve gâh olur ki ona hâ dâhil olur, lafz-ı vâhid olmak üzere ʹakibince gelen, gerek mü΄ennes olsun gerek tesniye gerek cemʹ olsun, ammâ ki Kûfiyyûn رُبَّهُ رَجُلًا رَأَيْتُ وَرُبَّهُمَا رَجُلَيْنِ وَرُبَّهُمْ رِجَالًا وَرُبَّهُنَّ نِسَاءٍ gelmiştir diye hikâyet etti. Ve o kimseler ki zamîr-i رُبَّهُ [rubbehu]yu lafz-ı vâhid ile istiʹmâl etti, mechûlden kinâyedir, lafz-ı vâhid cümleye kifâyet eder dedi.