Kamus-ı Muhit - العجم maddesi

اَلْعُجْمُ [el-ʹucm] (ʹayn’ın zammıyla) ve

اَلْعَجَمُ [el-ʹacem] (fethateynle) ʹArabın hilâfıdır ki ʹArab sınfından mâ-ʹadâ sınf-ı insânîye denir, Türkî ve Hindî ve Îrânî ve sâ΄irleri gibi; cümlesine عُجْمٌ [ʹucm] ve عَجَمٌ [ʹacem] denir, عُرْبٌ [ʹurb] ve عَرَبٌ [ʹarab] mukâbilidir; yukâlu: هُوَ مِنَ الْعُجْمِ وَالْعَجَمِ أَيْ لَيْسَ مِنَ الْعَرَبِ

اَلْعَجْمُ [el-ʹacm] (رَجْمٌ [recm]vezninde) Bu dahi yazıyı noktalamak maʹnâsınadır; yukâlu: عَجَمَ الْكِتَابَ عَجْمًا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ إِذَا نَقَطَهُ Cevherî’nin sülâsîden vürûdunu nehy ve inkâr eylemesi vehmdir. Şârih der ki Cevherî, Ezherî’ye ve sâ΄ir baʹzı e΄immeye mütâbaʹat eyledi ve mü΄ellif İbn Sîde’ye muvâfakat eyledi. Ve kaldı ki ifʹâl bâbı selb için geldiği gibi baʹzı sülâsî bâbı dahi gelir mâ-nahnu fîhte olduğu gibi. İntehâ. Ve

عَجْمٌ [ʹacm] (نَجْمٌ [necm] vezninde) Kuyruk sokumuna denir; ʹayn’ın zammıyla da lügattir; yukâlu: أَصَابَ بِعَجْمِهِ أَيْ بِأَصْلِ ذَنَبِهِ Ve hurde deveye denir, müzekker ve mü΄ennese ıtlâk olunur; cemʹi عُجُومٌ [ʹucûm]dur. Ve

عَجْمٌ [ʹacm] ve

عُجُومٌ [ʹucûm] (قُعُودٌ [ḵuʹûd] vezninde) Bir nesneyi ısırmak yâhûd ağızda ekl için yâhûd pekliğini, yumuşaklığını bilmek için çiğnemek maʹnâsınadır; yukâlu: عَجَمَ الشَّيْءَ عَجْمًا وَعُجُومًا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ إِذَا عَضَّهُ أَوْ لَاكَهُ لِلْأَكْلِ أَوْ لِلْخِبْرَةِ Ve sınamak ve denemek maʹnâsınadır; yukâlu: عَجَمَ فُلَانًا إِذَا رَازَهُ Ve kılıcı tecribe için beri öte salmak maʹnâsına müstaʹmeldir; yukâlu: عَجَمَ السَّيْفَ إِذَا هَزَّهُ تَجْرِبَةً Ve tekûlu’l-ʹArab: مَا عَجَمَتْكَ عَيْنِي مُنْذُ كَذَا أَيْ مَا أَخَذَتْكَ Yaʹnî “Filân müddetten beri gözüm seni kavrayıp tutmadı” ki göremedim demekten kinâyedir. Ve bu ısırmak maʹnâsındandır, yoksa gözüm tutmadı ki sana iʹtimâdım kalmadı demek değildir. Kezâlik bir kimse çeşm-âşinâlığı olan adam için bunu gözüm ısırıyor bileceğim gibidir diyecek yerde جَعَلَتْ عَيْنِي تَعْجُمُهُ derler. Ve sınamak maʹnâsından me΄hûz olarak sığır kısmı boynuzunu tecribe ve imtihân için ağaca darb eylemek maʹnâsına müstaʹmeldir; yukâlu: اَلثَّوْرُ يَعْجُمُ قَرْنَهُ إِذَا ضَرَبَ بِهِ الشَّجَرَةُ يَبْلُوهُ Ve fi’l-hadîsi: عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّهَا قَالَتْ نَهَانَا النَّبِيُّ عَلَيْهِ السَّلَامُ أَنْ نَعْجُمَ النَّوَى” أَيْ إِذَا طُبِخَ التَّمْرُ لِلدِّبْسِ يُطْبَخُ عَفْوًا بِحَيْثُ لَا يَبْلُغُ الطَّبْخُ النَّوَى فَيُفْسِدُ طَعْمَ الْحَلَاوَةِ أَوْ لِأَنَّهُ قُوتٌ لِلدَّوَاجِنِ فَلاَ يُنْضَجُ لِئَلَّا يَذْهَبَ طَعْمُهُ Yaʹnî hurmâ pekmez eylemek için tabh olundukta şiddetle tabh olunmayıp âhestece ve sehlce tabh oluna, tâ ki çekirdeğine nüfûz ve sirâyet eylemekle çekirdeğin taʹmı pekmeze çıkıp lezzetini tagyîr eylemeye yâhûd çekirdeği hâne-perver olan deve ve koyun kısmının kût ve ʹalefleri olmakla pek tabh ve inzâc olundukta çekirdeğe dahi nüfûz ve te΄sîr eylemekle taʹmı fâsid ve kendisi mütefettit olduğundan o hayvânlar onu kabûl ve ekl eylemeyip ve gayrı tuʹmeleri olmamakla aç ve muztarib kalırlar. Burada dahi عَجْمٌ [ʹacm] ısırmak maʹnâsındandır, gûyâ ki tabh çekirdeği ısırmış olur ki te΄sîrinden kinâyedir.

Vankulu Lugatı - العجم maddesi

اَلْعُجَّمُ [el-ʹuccem] (ʹayn’ın zammı ve cîm’in fethi ve teşdîdiyle) Şol devedir ki dikenli ağaçlar otlamakla şûr olan otları otlamadan iktifâ eder. عُجَّمُ الْعِضَاهِ ve عُجَّمُ الْقَتَادِ dan me΄hûzdur, zikr olunan eşcârı ısırmak maʹnâsına.

اَلْعَجَمُ [el-ʹacem] (fethateynle) Hurmâ çekirdeği, nevâ maʹnâsına. Ve her nesne ki me΄kûl olan nesnenin içinde ola ona عَجَمٌ [ʹacem] derler, üzüm çekirdeği gibi, meselâ.

اَلْعُجْمُ [el-ʹucm] (ʹayn’ın zammı ve cîm’in sükûnuyla) عَجَمٌ [ʹacem] maʹnâsınadır, nitekim عُرْبٌ [ʹurb] عَرَبٌ [ʹarab] maʹnâsınadır.

اَلْعَجْمُ [el-ʹacm] (ʹayn’ın fethi ve cîm’in sükûnuyla) Kuyruk dibi, اَصْلُ الذَّنَبِ maʹnâsına, عَجْبٌ [ʹacb] gibi ki ona عُصْعُصٌ [ʹuṡʹuṡ] dahi derler. Ve

عَجْمٌ [ʹacm] Devenin hurdesine dahi derler, بَنَاتُ مَخَاضٍ ve بَنَاتُ لَبُونٍ gibi جَذَعٌ [cežaʹ] mertebesine varınca. Bunda müzekker ve mü΄ennes berâber olur.