Kamus-ı Muhit - عجل maddesi

اَلْعَجَلُ [el-ʹacel] ve

اَلْعَجَلَةُ [el-acelet] (fethateynle) İsmlerdir, ivmeğe ve ivecenliğe denir ki bir nesneyi vaktinden mukaddem taleb ve taharrî eylemekten ʹibârettir; onun için mezmûmdur; yukâlu: إِخْتَلَّ أَمْرُهُ مِنَ الْعَجَلِ وَالْعَجَلَةِ أَيِ السُّرْعَةِ Ve

عَجَلٌ [ʹacel] ve

عَجَلَةٌ [ʹacelet] Masdar olur, ivmek maʹnâsına; yukâlu: عَجِلَ الرَّجُلُ عَجَلًا وَعَجَلَةً مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا أَسْرَعَ Ve

عَجَلٌ [ʹacel] Balçığa yâhûd siyâh ve müteʹaffin balçığa denir, حَمْأَةٌ [ḩame΄t] maʹnâsına. Mütercim der ki ﴿خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ﴾ kerîmesinde baʹzılar bununla tefsîr edip lâkin Râġib baʹde’t-tezyîf dedi ki belki murâd ʹacele ve sürʹat maʹnâsınadır, ʹacele ve kıllet-i sabr u sebât insânın lâzım-ı mâhiyyeti olmakla gûyâ ki ondan mahlûk olmuştur, niteki خُلِقَ زَيْدٌ مِنَ الْكَرَمِ derler, fart-ı mübâlagayı mutazammındır. Ve baʹzılar bunda kalb var dediler. خُلِقَ الْعَجَلُ مِنَ الْإِنْسَانِ ile te΄vîl eylediler, gûyâ ki ʹacele insânın tabâyiʹ-i mecbûlesinden bir tabîʹat ve ahlâkından bir cüz΄ olduğuna tenbîh nüktesine mebnîdir. Ve balçığa عَجَلٌ [ʹacel] ıtlâkı sürʹat maʹnâsındandır ki hemân toprak suyu gördüğü gibi müteṯayyin olur.

اَلْعِجَالَةُ [el-ʹicâlet] (ʹayn’ın kesri ve zammıyla) ve

اَلْعُجْلُ [el-ʹucl] ve

اَلْعُجْلَةُ [el-ʹuclet] (ʹayn’ların zammıyla) ʹAcele ile tertîb olunan şey΄e denir, taʹâm-ı mâ-hazarı gibi; kâle’ş-şârih ve minhu kavluhum: اَلتَّمْرُ عِجَالَةُ الرَّاكِبِ وَعُجْلُهُ وَعُجْلَتُهُ Yaʹnî “Dâbbesine rükûb edip bir semte gidecek adam için hurmâ taʹâm-ı mâ-hazardır” ki onun için meks eylemek iktizâ eylemez. Ve fi’l-mesel: “اَلثَّيِّبُ عِجَالَةُ الرَّاكِبِ” Bu mesel sehlü’l-husûl olan nesnede darb olunur. Ve

عِجَالَةٌ [ʹicâlet] (kezâlik ʹayn’ın kesri ve zammıyla) ve

إِعْجَالَةٌ [iʹcâlet] (hemze-i meksûre ile) ve

عُجْلٌ [ʹucl] ve

عُجْلَةٌ [ʹuclet] (ʹayn’ların zammıyla) Sağım vaktinden mukaddem çobanın otlakta kendi yâ gayrı için sağdığı leben-i kalîle ıtlâk olunur; tekûlu: سَقَانَا عِجَالَةً وَإِعْجَالَةً وَعُجْلًا وَعُجْلَةً وَهِيَ اللَّبَنُ الَّذِي يُعَجِّلُ الْحَالِبُ لِنَفْسِهِ أَوْ لِغَيْرِ فِي الرَّعْيِ مِنْ لَبَنٍ يَسِيرٍ

Vankulu Lugatı - عجل maddesi

اَلْعِجْلُ [el-ʹicl] (ʹayn’ın kesri ve cîm’in fethi ile) Cemʹi, قِرْبَةٌ [ḵirbet] ile قِرَبٌ [ḵireb] gibi veznen ve maʹnen. Ve

عِجْلٌ [ʹicl] Şol mancılıklara dahi derler ki onunla kuyudan su çekerler;عِجْلَةٌ [ʹiclet]in cemʹidir, ʹalâ-mâ se-yecî΄u.