Kamus-ı Muhit - حياء maddesi

Mütercim-i hakîr der ki Zemaḣşerî ve Muṯarrizî dediler ki حَيَاءٌ [ḩayâ΄] ve إِسْتِحْيَاءٌ [istiḩyâ΄] mâddesi حَيَاةٌ [ḩayât]tan me΄hûzdur; yukâlu: حَيِيَ الرَّجُلُ كَمَا يُقَالُ نَسِيَ وَحَشِيَ Ve حَيَاءٌ [ḩayâ΄] levm ve taʹyîb ve zemm olunacak evzâʹdan ihtirâz sebebiyle hayât-ı insâna ʹârız olan tagayyür ve inkisârdan ʹibârettir ve كَمَا يُقَالُ نَسِيَ وَحَشِيَ kavli yaʹnî نَسِيَ الرَّجُلُ derler; نَسَا [nesâ] damarı ağrısa ve حَشِيَ الرَّجُلُ derler; حَشَا [ḩaşâ] yaʹnî eczâ-i cevfiyyesi ağrısa demek olmakla حَيِيَ kelimesi dahi hâlet-i mezbûrdan nâşî vazʹ-ı hayâtı mütegayyir oldu demektir ki ondan utanmak ile tabʹîr olunur. Ve Seyyid Şerîf dedi ki حَيَاءٌ [ḩayâ΄] iki nevʹ olur: nefsânî ki Hazret-i Ḣudâ onu nüfûsta halk ve îdâʹ eylemiştir, yaʹnî fıtrî olur, ʹinde’n-nâs keşf-i ʹavretten حَيَاءٌ [ḩayâ΄] gibi ve îmânî olur ki mü΄min olan kimsenin havfen minallâhi taʹâlâ meʹâsîden imtinâʹ eylemesinden ʹibârettir. İntehâ. Ve

حَيَاءٌ [ḩayâ΄] خُفٌّ [ḣuff] ve ظِلْفٌ [żilf] sâhibi yaʹnî deve kısmının ve çatal tırnaklı hayvânın ve yırtıcı cânverlerin fercine denir. Ve bunda kalîlen elifi kasr olur; cemʹi أَحْيَاءٌ [aḩyâ΄] ve أَحْيِيَةٌ [aḩyiyet] gelir ve حَيٌّ [ḩayy] gelir ḩâ’nın fethi ve kesriyle.

Vankulu Lugatı - حياء maddesi

اَلْحَيَاءُ [el-ḩayâ΄] (ḩâ’nın fethi ve elifin meddiyle) Utanmak, Ebû Zeyd rivâyeti üzere; tekûlu: حَيِيتُ مِنْهُ أَحْيَا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا اسْتَحْيَيْتَ Ve fiʹl-i mâzînin cemʹinde حَيُوا dersin, nitekim خَشِيَ kelimesinin cemʹinde خَشُوا dersin. Sîbeveyhi eyitti: حَيُوا den iltikâ΄-i sâkineynden ötürü yâ hazf olundu, zîrâ vâv cemʹ-i sâkinedir ve yâ hareketi zamme oldu,ضَرَبُوا nun yâ’sı mazmûm olduğu gibi ve yâ üzerine zamme sakîl olduğu tahfîf olunmakla ictimâʹ sâkineyn lâzım gelmeğin tahfîf olunduktan sonra bâkî kalan yâ li-ecli’l-vâv mazmûm kılındı. Ve baʹzılar حَيُّوا dediler teşdîdiyle kelimeyi idgâm üzerine terk etmekle. Ve

حَيَاء [ḩayâ΄] Nâkanın fercine dahi derler.Nüsah-ı Cevherî’de فَرْجُ نَاقَةٍ bedeline رَحِمُ نَاقَةٍ düşmüştür, galattır.