Kamus-ı Muhit - حتى maddesi

حَتَّى [ḩattâ] (شَتَّى [şettâ] vezninde) Bir harftir ki gâyet maʹnâsına delâlet eder. Ve taʹlîl için olur. Ve إِلاَّ gibi istisnâ maʹnâsına olur. Ve medhûlünü cerr ve refʹ ve nasb eder. Binâ΄enʹaleyh evzâʹı muhtelif olmakla İmâm Ferrâ΄ ʹaleyhi’r-rahmet “Ben libâs-ı hayâttan ʹârî oluyorum, henüz derûnumda حَتَّى [ḩattâ] kelimesinin evzâʹ-ı muhtelifesinden bir şübhe ve işkâl bâkîdir. Yaʹnî vefât edince kadar onun hadşesinden halâs olamadım. Âhirete o şübhe ile giderim” dediği mervîdir. Ve

حَتَّى [Ḩattâ] ʹUmân nâm belde türâbında bir dağın adıdır.

Vankulu Lugatı - حتى maddesi

حَتَّى [ḩattâ] (فَعْلَى [faʹlâ] vezni üzere) Harf-i cerrdir, intihâda ve gâyette إِلَى mesâbesindedir. Ve gâh olur ki ʹâtıfe olur, vâv menzilesinde. Ve gâh olur ki harf-i ibtidâ olup onunla mâ-baʹdinde olan kelâma başlanır, nitekim şâʹirin bu şiʹrinde vâkiʹ olmuştur: “فَمَا زَالَتِ الْقَتْلَى تَمُجُّ دِمَاءَهَا || بِدِجْلَةَ حَتَّى مَاءُ دِجْلَةَ أَشْكَلُ” Ve مَجٌّ [mecc] suyu ağza alıp ʹunfla ihrâc etmeğe derler. Ve أَشْكَلُ [eşkel] kırmızı gözlüye derler. Ve bu makâmda murâd Dicle suyunun kana boyanmasıdır. Eger sen حَتَّى [ḩattâ]yı fiʹl-i müstakbel üzere dâhil kılarsan mansûb kılarsın, أَنْ [en]-i nâsibe takdîr etmekle; tekûlu: سِرْتُ إِلَى الْكُوفَةِ حَتَّى أَدْخُلَهَا بِمَعْنَى إِلَى أَنْ أَدْخُلَهَا Eger sen bu kelâmı Kûfe’ye duhûl hâlinde söylersen merfûʹ edersin. Ve bu sebebden “حَتَّى يَقُولُ الرَّسُولُ” (البقرة 214) okunmuştur, refʹle. Ve şol kimseler ki nasbla okumuşlardır حَتَّى [ḩattâ]yı gâyet için kılmışlardır. Ve şol kimseler ki refʹle okumuşlardır حَتَّى [ḩattâ]yı hâl için kılmışlardır, yaʹnî resûl bu hâlette idi. Ve ʹArabların حَتَّامَ dedikleri kavlleri aslında حَتَّامَا idi, مَا [mâ]-i istifhâmın elifi hazf olundu, geri bunculayındır. Her harf-i cerr ki مَا [mâ]-i istifhâmiyyeye dâhil ola ki bu dem مَا [mâ]ın elifi hazf olunur, ke-kavlihi taʹâlâ: ﴿فَبِمَ تُبَشِّرُونَ﴾ (الحجر 54) ve ﴿فِيمَ كُنْتُمْ﴾ (النساء 96) ve ﴿عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ﴾ (النبأ 1)