Kamus-ı Muhit - إنسان maddesi

Ve إِنْسَانٌ [insân] kelimesinin elif ve nûnu ʹinde’l-baʹz zâ΄idedir ve ʹinde ehli’t-tahkîk fi’l-asl tesniyedir, zîrâ إِنْسَانٌ [insân] için iki üns vardır. Biri üns bi’l-Hak ve biri üns bi’l-halktır, zîrâ bi’r-rûh üns bi’l-Hak ve bi’l-cism üns bi’l-halk eder. Ve ʹinde baʹzihim üns bi’l-ʹukbâ ve üns bi’d-dünyâ ile me΄nûslardır. Ve baʹzılar ʹindinde إِينَاسٌ [înâs] mâddesinden me΄hûzdur ki ibsâr ve ihsâs maʹnâsınadır, zîrâ eşyâya bi-tarîki’l-ʹilm vâkıf ve bi-vâsıtati’r-rü΄yet vâsıl ve bi-vesîleti’l-havâss müdrik olurlar. Ve ʹalâ-kavlin taharrük maʹnâsına olan نَوَاسٍ [nevâs]tan me΄hûzdur. Ve ʹalâ-kavlin نَاسٌ [nâs]ın aslı نَاسِيٌّ [nâsî] idi ve إِنْسَانٌ [insân] ondan mesbûk oldu. Ve Miṡbâḩ’ın beyânına göre إِنْسَانٌ [insân] ism-i cinsdir, iştikâkında ihtilâf oldu, lâkin nûn-ı ahîrenin ziyâdesinde müttefiklerdir. ʹİnde’l-Baṡriyyîn إِنْسٌ [ins]ten me΄hûzdur, pes hemzesi asliyye ve vezni fiʹlândır. Ve ʹinde’l-Kûfiyyîn نِسْيَانٌ [nisyân]dan me΄hûzdur; hemzesi zâ΄ide, vezni ifʹândır naks üzere, zîrâ aslı إِنْسِيَانٌ [insiyân] idi ifʹilân vezninde; ona mebnî musaggarında aslına redd olunup أُنَيْسِيَانٌ [uneysiyân] denir. Ve أُنَاسٌ [unâs] lafzının vezni fuʹâldir, إِنْسٌ [ins]ten me΄hûzdur, tahfîfen hemzesi hazf olunup نَاسٌ [nâs] dahi denir. İntehâ. Ve

إِنْسَانٌ [insân] Parmak uçlarına denir, أُنْمُلَةٌ [unmulet] maʹnâsına. Ve adamın gölgesine ıtlâk olunur. Ve dağın başına denir. Ve ekin ekilmedik por yere denir. Ve gözün bebeğine denir ki إِنْسَانُ الْعَيْنِ [insânu’l-ʹayn] dahi derler. Ve إِنْسَانٌ [insân]ın dahi cemʹinde أَنَاسِيُّ [enâsiyy] denir hemzenin fethiyle.