Kamus-ı Muhit - مزاج maddesi

اَلْمِزَاجُ [el-mizâc] (كِتَابٌ [kitâb] vezninde) Bir şey΄e katılıp karıştırılmakla bâʹis-i terkîb olan şey΄e denir, katınkı taʹbîr olunur. Suverî ve maʹnevîden eʹammdır. Maʹnevîde keyfiyyet taʹbîr olunur. Meselâ مِزَاجُ الشَّرَابِ مَا يُمْزَجُ بِهِ Yaʹnî şarâba mezc olunan nesnedir, su gibi. Ve مِزَاجُ الْبَدَنِ مَا رُكِّبَ عَلَيْهِ مِنَ الطَّبَائِعِ Yaʹnî tabâyiʹ-i erbaʹadan bedenin medâr-ı terkîbi olan tabîʹattır, mâdde΄-i bedene memzûc olduğu için ıtlâk olunmuştur. Maʹlûm ola ki ʹinde’l-muhakkikîn mizâc-ı beden ʹanâsır-ı erbaʹanın eczâları birbirlerine mümâs ve müterekkib ve mütecânis olup beynlerinde fiʹl ve infiʹâl vukûʹundan keyfiyyât-ı erbaʹ beyninde hâsıl bir keyfiyyet-i mütevassıtadır ve iki gûnedir, birine mizâc-ı evvel ve birine mizâc-ı sânî derler. Mizâc-ı evvel odur ki ʹanâsır-ı mürekkebeden bilâ-vâsıta hâsıl ola. Ve mizâc-ı sânî birkaç nesnelerin ictimâʹ ve imtizâclarından hâdis olur ki o nesneler dahi ʹanâsırdan mürekkeb olup her birinde olan kuvvet âherde olan kuvvete muhâlif olur; meselâ harâret ve bürûdet ve rutûbet ve yübûset-i mizâcdır. Kezâlik demevî ve safrâvîlik mizâcdır. Ve sû-i mizâc dedikleri işbu mizâcın mütegayyir olmasıdır, soğuktan yâ sıcaktan veyâ sâ΄ir ʹârızadan olur, onun için ʹilâc da taʹdîl-i mizâca muhtâcdır. Ve sû-i mizâc yâ hâr yâ bâriddir yâ ratb yâ yâbis yâ müfred yâ mürekkebdir. Bunlardan her biri mâddî yâ gayr-i mâddîdidir. Ve mutlakan maraz üç cinstir. Birine sû-i mizâc ve birine maraz-ı terkîb ve birine teferruk-i ittisâl derler. Ve mâddî dedikleri ahlât-ı erbaʹanın birinden olur. Ve gayr-i mâddî ahlâttan olmuş değildir. Bunun tafsîli Ḵânûn’da meşrûhtur. Ve

مِزَاجٌ [Mizâc] Bir nâkanın ismidir. Ve Ḵâdisiyye ve Ḵarʹâ΄ meyânında vâkiʹ Muġîšamp;e şarkîsinde ʹalâ-kavlin Kûfe yolunda Ḵaʹḵâʹ nâm mahallin yemîninde bir mevziʹ adıdır.