Vankulu Lugatı - الثمانية maddesi

اَلثَّمَانِيَةُ [ešamp;-šamp;emâniyet] (šamp;â’nın fethi ve nûn’un kesriyle) Sekiz ki merâtib-i ʹadeddendir; yukâlu: ثَمَانِيَةُ رِجَالٍ وَثَمَانِي نِسْوَةٍ Ve bu aslında ثُمُنٌ [šamp;umun]a mensûbdur, zîrâ ثُمُنٌ [šamp;umun] šamp;â’nın zammıyla şol cüzdür ki onunla yedi ʹaded sekiz olur.Pes harf-i evvelin meftûh kıldılar, zîrâ nisbette gâh olur tagayyür ederler, nitekim دُهْرِيٌّ [duhriyy] ve سُهْلِيٌّ [suhliyy] derler evvellerin zammı ile, meftûhü’l-evvel olan دَهْرٌ [dehr]in ve سَهْلٌ [sehl]in nisbetinde; pes bunda yâ΄-i nisbetin biri hazf olunup bedeline elif verdiler, nitekim يَمَنٌ [Yemen]e nisbette يَمَانٍ [Yemân] deyip vech-i mezbûr üzere kılmışlardır, pes ثَمَانِي [šamp;emânî]nin yâ’sı izâfet hâlinde sâbit olur, قَاضِي [ḵâḋî]nin yâ’sı sâbit olduğu gibi; tekûlu: ثَمَانِ نِسْوَةٍ وَثَمَانِمِئَةٍ Nitekim قَاضِي عَبْدُ اللهِ derler. Ve refʹ ve haber hâlinde hazf olunur, tenvîne mukârenetle ve nasb hâlinde sâbit olup munsarıf olur, zîrâ bu cemʹ değildir tâ ki جَوَارٍ [cevâr] ve سَوَارٍ [sevâr] mecrâsına cârî olup hâlet-i nasbında lâ-yansarıf ola. Ve جَوَارٍ [cevâr] جَارِيَةٌ [câriyet] kelimesinin cemʹidir, akıcı maʹnâsına. Ve سَوَارٍ [sevâr] سَارِيَةٌ [sâriyet] kelimesinin cemʹidir, gece ile yürüyen bulut maʹnâsına. Ve baʹzı eşʹârda ثَمَانِي hâlet-i nasbda lâ-yansarıf vâkiʹ olması sîga-i cemʹ tevehhüm olunmağa binâ΄endir. Ve ʹArabların “اَلثَّوْبُ سَبْعٌ فِي ثَمَانٍ” dediklerinin hakkı فِي ثَمَانِيَةٍ denmek idi, zîrâ tûl ذِرَاعٌ [žirâʹ]la ölçülür, arşın maʹnâsına. Ve ذِرَاعٌ [žirâʹ] mü΄ennestir. Ve ʹarz شِبْرٌ [şibr]le ölçülür, karış maʹnâsına. Ve شِبْرٌ [şibr] müzekkerdir, mü΄ennes geldiği أَشْبَارٌ [eşbâr] sarîh zikr olunmadığına binâ΄endir. Ve bu ʹArabların “صُمْنَا مِنَ الشَّهْرِ خَمْسًا” dedikleri gibidir, hâlâ ki savm اَيَّامٌ [eyyâm]da olur لَيَالِي [leyâlî]de olmaz. Ve أَيَّامٌ [eyyâm] يَوْمٌ [yevm]in cemʹidir. Ve يَوْمٌ [yevm] müzekkerdir ve eger أَيَّامٌ [eyyâm] zikr olunaydı خَمْسَةً demek lâzım olurdu, riʹâyet-i tezkîr için.