Kamus-ı Muhit - علة maddesi

اَلْعِلَّةُ [el-ʹillet] (ʹayn’ın kesriyle) Maraz maʹnâsınadır; ism ve masdar olur, ism-i cemʹi عِلَلٌ [ʹilel]dir, سِدْرَةٌ [sidret] ve سِدَرٌ [sider] gibi, ʹalîli işgâl eylediği için yâhûd ʹaraz-ı mütekerrir olduğu için tesmiye olunmuştur ki عِلَلٌ [ʹilel]-i mezkûrdan me΄hûzdur; ve yukâlu: عَلَّ الرَّجُلُ عِلَّةً مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا مَرِضَ Zikr olunan عَلِيلٌ [ʹalîl] bundan me΄hûzdur, vech-i mezkûr üzere lâzım olmakla عَلِيلٌ [ʹalîl] vârid olmuştur; ve yukâlu: عَرَضَتْهُ الْعِلَّةُ أَيِ الْمَرَضُ Ve ʹözr ve hades ve bahâneye ıtlâk olunur ki sâhibini teveccüh eylediği cihetten ʹavk ve işgâl eder; ve minhu hadîsu ʹÂṡim b. Šâbit: “مَا عِلَّتِي وَأَنَا جَلْدٌ نَابِلٌ” أَيْ مَا عُذْرِي فِي تَرْكِ الْجِهَادِ وَمَعِي أُهْبَةُ الْقِتَالِ Ve minhu’l-meselu: “لَا تَعْدَمُ خَرْقَاءُ عِلَّةً” Yaʹnî “ʹÖzr ve bahânenin envâʹı kesîr ve îrâdı yesîrdir.” Şöyle ki nâdân ʹavretler dahi bir ʹözr ve bahâne bulup îrâd edebilir. Bu mesel bir mâddenin ityânına muktedir iken iʹtizâr eden kimse hakkında darb olunur ki iʹzârdan nehy ve menʹini mutazammındır. Ve

عِلَّةٌ [ʹillet] Sebeb ve bâʹis maʹnâsına müstaʹmeldir. Bunlar maraz maʹnâsındandır; yukâlu: هَذِهِ عِلَّتُهُ أَيْ سَبَبُهُ Fukahânın şerʹde müsebbet hükm olan emre عِلَّةٌ [ʹillet] ıtlâkı bundandır ki tekerrürüyle hükm mütekerrir olur. Ve ehl-i maʹkûlun dahi عِلَّةٌ [ʹillet] taʹbîrleri bundandır. Ve sarfiyyûnun “و،ا،ي” harflerine harf-i ʹillet ıtlâkı bundandır, zîrâ ʹalîl zebân-zedidir, izâfet ednâ mülâbese içindir yâhûd maraz gibi kelimâta nüfûzlarına mebnîdir. Ve ʹİlle b. Ġanm, Ḵuḋâʹa kabîlesinin nesebi ricâlindendir. Bu maʹnâlarda عِلَّةٌ [ʹillet]in cemʹi عِلَّاتٌ [ʹillât]tır. Ve عِلَّاتٌ [ʹillât] hâlât maʹnâsına müstaʹmeldir; ve minhu kavluhum: عَلَى عِلَّاتِهِ أَيْ عَلَى كُلِّ حَالٍ