Kamus-ı Muhit - بياك الله maddesi

بَيَّاكَ اللهُ [beyyâkallâh] (bâ’nın fethi ve yâ’nın teşdîdiyle ki تَفْعِيلٌ [tefʹîl]den mâzî ve duʹâdır) أَضْحَكَكَ اللهُ maʹnâsınadır ki “Hak taʹâlâ dâ΄imâ seni handân ve şâdân kılsın” demektir yâhûd قَرَّبَكَ yâhûd جَاءَ بِكَ maʹnâsınadır ki “Hak taʹâlâ dâ΄imâ seni matlûbuna kavuştursun” demektir yâhûd بَوَّأَكَ maʹnâsınadır ki “Seni menâzil-i refîʹaya yâhûd me΄vâ-yı cennete iskân eylesin” demektir. حَيَّاكَ lafzına izdivâc için vâv’ı yâ’ya ve hemzesi elife kalb olunmuştur. Ve ʹinde’l-baʹz حَيَّاكَ lafzına itbâʹdır, zîrâ ʹArablar müzdevicen حَيَّاكَ اللهُ وَبَيَّاكَ derler. Ve bu kavl müvecceh değildir. Ve حَيَّاكَ lafzına تَحِيَّةٌ [taḩiyyet]tendir, سَلَّمَ اللهُ عَلَيْكَ maʹnâsınadır. Kâle’ş-şârih ve fi’n-Nihâye fî hadîsi Âdem ʹaleyhi’s-selâm: “أَنَّهُ اسْتَحْرَمَ بَعْدَ قَتْلِ ابْنِهِ مِائَةَ سَنَةٍ فَلَمْ يَضْحَكْ حَتَّى جَاءَهُ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلَامُ فَقَالَ حَيَّاكَ اللهُ وَبَيَّاكَ” قِيلَ هُوِ إِتْبَاعٌ لِحَيَّاكَ وَقِيلَ مَعْنَاهُ أَضْحَكَكَ وَقِيلَ عَجَّلَ لَكَ مَا تُحِبُّ وَقِيلَ اعْتَمَدَكَ بِالْمُلْكِ وَقِيلَ تَعَمَّدَكَ بِالتَّحِيَّةِ وَقِيلَ أَصْلُهُ بَوَّأَكَ مَهْمُوزًا فَخُفِّفَ وَقُلِبَ أَيْ أَسْكَنَكَ مَنْزِلًا وَهَيَّأَكَ لَهُ Kaldı ki mü΄ellif itbâʹ kavlini vâv’ın vücûduna mebnî tezyîf eyledi, lâkin itbâʹın harf-i vâv ile vürûdu câ΄izdir, pes بَيَّا [beyyâ] kelimesi maʹnâya dâll olduğu sûrette تَبْيِئَةٌ [tebyi΄et]ten olur. Ve Zemaḣşerî Muḵaddime’de حَيَّاكَ اللهُ وَبَيَّاكَ kavlini “Ḣudây tu-râ hayât dihâd ve berekât dihâd” ʹibâretiyle tefsîr eylemekle “Hak taʹâlâ sana hayât ve berekât versin” demek olur. Ve Muḩammed b. ʹAbdulcebbâr b. Beyyâ, şeyh-i selefîdir. Ve İbn Bây muhaddistir.