Kamus-ı Muhit - صدق maddesi

Mü΄ellifin Baṡâ΄ir’de beyânına göre صِدْقٌ [ṡidḵ] ve كَذِبٌ [kežib] fi’l-asl kavl ve kelâmın vasfı olmak üzere mevzûʹdur ki Fârisîde râst ve dürûg ve Türkîde gerçek ve yalan taʹbîr olunur, kavl-i mezbûr mâzî ve müstakbel olsun ve vaʹd ve sâ΄ir gûne kelâm olsun. Ve صِدْقٌ [ṡidḵ] ve كَذِبٌ [kežib] kasd-ı evvel ile envâʹ-ı kelâmdan hemân kelâm-ı haberîye mahsûstur. Ve baʹzen bi’l-ʹaraz emr ve istifhâm ve duʹâ misilli kelâm-ı inşâ΄îde dahi istiʹmâl olunur. Ve ittisâʹ cihetiyle kâ΄il ve muhbire de vasf olur. Ve

صِدْقٌ [ṡidḵ] Bir nesnenin eczâsı müctemiʹ ve erkânı tâm ve kuvveti kâmil olmak cihetiyle hâsıl olmasına ıtlâk olunur, niteki emsile-i âtiyeden müstebân olur. Ve gâh olur ki صِدْقٌ [ṡidḵ] iʹtikâd-ı mütekellimde hâsıl ve sâbit olan nesnede istiʹmâl olunur ve كَذِبٌ [kežib] onun mukâbili olur, niteki صَدَقَ ظَنِّي ve كَذَبَ ظَنِّي denir. Ve gâh olur ki efʹâl-i cevârihte istiʹmâl olunur niteki صَدَقَ الْقِتَالَ ve صَدَقَ فِي الْقِتَالِ derler, “Fütûr ve tehâvünsüz kıtâle gerçekten ikdâm edip hakk-ı harbi tevfiye etti” maʹnâsına. Ve صِدْقٌ [ṡidḵ] mâddesi lâzım ve müteʹaddî olur, iki fiʹle dahi taʹdiye eder, niteki mukâbili olan كَذِبٌ [kezib] dahi böylecedir. İntehâ. Ve

صِدْقٌ [ṡidḵ] (ṡâd’ın kesriyle) Şiddet maʹnâsına istiʹmâl olunur, yaʹnî bir kimse şiddet üzere salâh ve hayra nisbet olunsa صِدْقٌ [ṡidḵ] lafzına muzâf ederler, meselâ رَجُلُ صِدْقٍ ve صَدِيقُ صِدْقٍ ve اِمْرَأَةُ صِدْقٍ ve حِمَارُ صِدْقٍ derler izâfetle, yaʹnî rücûliyyet ve sıddîkiyyet ve hımâriyyette sâdıktır ki eczâ΄ ve erkânı kâmildir, niteki ıstılâhımızda dahi o “gerçekten adam” ve “gerçekten eşek” taʹbîr olunur; ve minhu kavluhu taʹâlâ: ﴿وَلَقَدْ بَوَّأْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ مُبَوَّأَ صِدْقٍ﴾ أَيْ أَنْزَلْنَاهُمْ مَنْزِلاً صَالِحًا Yaʹnî menziliyette kâmil ve garaz ve matlûba sâlih ve marziyy ve her türlü hayr zann ve iʹtikâd olunmakta sâdık menzile inzâl buyurdular ki murâd Mıṡır ve Şâm ülkeleridir. Ve vech-i mezkûr üzere şiddet ve kemâl maʹnâsı irâde olundukta izâfetle رَجُلُ صِدْقٍ derler, ṡâd’ın kesriyle. Ve naʹt olduğu sûrette اَلرَّجُلُ الصَّدْقُ derler ki ṡâd’ın fethiyledir.