Kamus-ı Muhit - الإيتلاء maddesi

اَلْإِيتِلَاءُ [el-îtilâ΄] (إِفْتِعَالٌ [iftiʹâl] vezninde) Bu dahi bir husûsta tevânî ve taksîr eylemek maʹnâsınadır; yukâlu: إِئْتَلَى فِيهِ إِذَا قَصَّرَ وَأَبْطَأَ Ve yemîn eylemek maʹnâsınadır; yukâlu: إِئْتَلَى الرَّجُلُ إِذَا أَقْسَمَ Ve muktedir olmak maʹnâsınadır; ve minhu hadîsu munkerin ve nekîr: “لَا دَرَيْتَ وَلَا ائْتَلَيْتَ” وَرُوِيَ “وَلَا أَلَيْتَ” Buna göre أَلَيْتَ [eleyte] دَرَيْتَ [dereyte] kelimesine itbâʹ olur; ve ruviye: “لَا دَرَيْتَ وَلَا أَتْلَيْتَ” أَيْ لَا أَتْلَتْ إِبِلُكَ Buna göre تَلَا mâddesinden ifʹâldir ki bed-duʹâ olur, “Develerin üreyip döllü döşlü olmasın!” demektir.

Vankulu Lugatı - الإيتلاء maddesi

اَلْإِيتِلَاءُ [el-îtilâ΄] (hemzenin ve tâ’nın kesriyle) Kâdir olmak; minhu kavluhu لَا دَرَيْتَ وَلَا ائْتَلَيْتَ Yaʹnî “Ne fehm ettin ve ne hod fehm etmeğe kâdir oldun.” Zîrâ إِئْتِلَاءٌ [i΄tilâ΄] إِفْتِعَالٌ [iftiʹâl] veznidir مَا أَلَوْتُ kavlinden ki مَا اسْتَطَعْتُ maʹnâsınadır. Ve baʹzılar لَا دَرَيْتَ وَلَا أَلَيْتَ dahi derler kelâmın âhirin evveline münâsib kılmak için itbâʹ tarikiyle, kezâ fî baʹzi’n-nüsahi. Ve baʹzılar لَا أَدْرَيْتَ وَلَا أَتْلَيْتَ dahi derler, nitekim fasl-ı tâ’da تَلَا tefsîrinde gelir inşâallâhu taʹâlâ, lâkin onda أَتْلَا [etlâ] تِلْوٌ [tilv]dendir, tebeʹiyyet maʹnâsınadır demiştir. Bu takdîrce دَرَيْتَ [dereyte] دِرَايَةٌ [dirâyet]ten olmayıp gayrı maʹnâya haml olunmak lâzım olur, nitekim hafî değildir. Ve eger ذَرَيْتَ [žereyte] žâl-ı muʹceme ile olursa “Mezâriʹinden ve mevâşinden hayr görme” demek olur.